27/6/16

Για το Ορλάντο, ενός λεπτού σκέψη

(Εφημερίδα των συντακτών 25 Ιουν. 2016)


αγρυπνία για τα θύματα του Ορλάντο (Σίδνεϊ, 13/6)



Στην πολύνεκρη επίθεση στο παρισινό Σαρλί, το (αμφιλεγόμενο πάντως) σατιρικό περιοδικό, φανατικοί ισλαμιστές χτύπησαν την ελευθερία της σάτιρας, του λόγου γενικότερα, τον ανεκτικό, φιλελεύθερο δυτικό τρόπο σκέψης και ζωής. Ήταν τρομαχτικό το χτύπημα, στη χώρα του Σαρλί έσπευσαν να συμπαρασταθούν, με τον πιο ένθερμο τρόπο, μίντια και πολιτική ηγεσία όλων των χωρών –ακόμα και πολλών που μόνο για διασφάλιση της ελευθερίας του λόγου δεν μπορούν να καυχιούνται.

Στην πολύνεκρη επίθεση στο επίσης παρισινό Μπατακλάν, σε ώρα συναυλίας ροκ, και άλλα μπαράκια, διόλου τυχαία επιλεγμένα, είχαμε επίσης στοχευμένο χτύπημα, πάλι από φανατικούς ισλαμιστές, στον ανεκτικό, φιλελεύθερο δυτικό τρόπο σκέψης και ζωής. Η συμπαράσταση ήταν πάλι αμέριστη, ανεπιφύλακτη, καθολική.

Στις Βρυξέλλες τελευταία, τα ίδια, χωρίς εξειδικευμένο στόχο αυτήν τη φορά, απλώς τους εν γένει αλλόπιστους δυτικούς.

Στο Ορλάντο όμως; Μεμονωμένος μακελάρης, διόλου της τάξης των φανατικών ισλαμιστών, καταπώς έδειχνε, χτυπάει τι; ελευθερία του λόγου; ανεκτικό, φιλελεύθερο δυτικό τρόπο σκέψης και ζωής; εν γένει αλλόπιστους δυτικούς; μπα! Το  χτύπημα ήταν ακόμα πιο στοχευμένο: κατευθυνόταν σε ομοφυλόφιλους, σε στέκι πάντως ομοφυλοφίλων. Ε, δυτικούς, εξ ορισμού, αλλόπιστους, πάλι εξ ορισμού· διπλά αλλόπιστους όμως, με άλλη «πίστη» δηλαδή από των άλλων, των πολλών, με άλλο τρόπο σκέψης και ζωής από των άλλων, των πολλών.

Που πώς να στέρξουν, έγραφα την προηγούμενη φορά, να συμπαρασταθούν, κυρίως να συμπονέσουν, ακόμα και να καταγγείλουν. Όταν αυτή η άλλη «πίστη», ο άλλος τρόπος ζωής, δεν είναι απλώς άλλος, ξένος, μα εκ των πραγμάτων εχθρικός, αφού αντιστρατεύεται πίστεις και παραδόσεις, ιδεολογίες εντέλει, αιώνων. Και όχι μόνο εχθρικός, μα συχνότατα, αν όχι εξ ορισμού, απειλητικός.

Έγραφα ημέρα Δευτέρα την προηγούμενη φορά, ένα 24ωρο και κάτι από τη σφαγή, και παρατηρούσα ακριβώς τη λειψή κάλυψη των γεγονότων, πόσο μάλλον της συμπαράστασης κτλ.: μετρημένα λόγια στα κανάλια, είναι τζιχαντιστής, έσφαξε αθώα εν γένει θύματα, άδηλης, μάλλον άρρητης κατά τα άλλα ταυτότητας· έχει ψυχολογικά προβλήματα, είναι ομοφοβικός, όπως είπε ο ίδιος του ο πατέρας, άρα έσφαξε εντέλει, ναι, λέγεται με μισή σχεδόν φωνή, ομοφυλόφιλους, όλα, ξαναλέω, μετρημένα, αμήχανα κυρίως. Πού οι ατέλειωτες ανταποκρίσεις, οι ολοσέλιδες φωτογραφίες και οι πηχυαίοι τίτλοι στην πρώτη σελίδα των περισσότερων εφημερίδων, όταν όλα ήταν ξεκάθαρα κι απλά: το φανατικό ισλάμ ενάντια στη φωτισμένη Δύση.

Ώσπου, θείο δώρο, ημέρα Τρίτη ήρθαν στο φως στοιχεία πως ο μοναχικός σφαγέας ήταν και ο ίδιος γκέι: ξεκαθάρισμα λογαριασμών, η κρυφή σκέψη, άσ’ τους να τρώγονται μεταξύ τους… Στις βραδινές ειδήσεις του Μέγκα, λόγου χάρη, το Ορλάντο εμφανίστηκε κάπου 40 λεπτά από την έναρξη του δελτίου, ίσα ίσα το καινούριο «νέο», η ομοφυλόφιλη ταυτότητα του δράστη, καναδυό συγγενείς θυμάτων, και τέρμα. Ήδη στις περισσότερες εφημερίδες της ίδιας μέρας είχε εξαφανιστεί και η παραμικρή αναφορά από τα πρωτοσέλιδα. Έτσι κι αλλιώς, σε καμία εφημερίδα δεν αφιερώθηκε ολόκληρο πρωτοσέλιδο ούτε καν υπήρξε κύριο θέμα, σε αντίθεση λ.χ. με την κάλυψη των επιθέσεων του περσινού Νοέμβρη στο Παρίσι (Μπατακλάν κτλ.), στις οποίες ήταν συχνά αφιερωμένη ολόκληρη η πρώτη σελίδα: Βήμα, Έθνος (δύο συνεχόμενες ημέρες), Ελεύθερος Τύπος, Εφημερίδα των Συντακτών, Τα Νέα, Τύπος Θεσσαλονίκης, ή το κύριο θέμα: Αυγή, Καθημερινή, Λόγος

Σίγουρα δεν είναι ασφαλής ούτε απόλυτη η μεζούρα που μετράει στήλες, σελίδες, πρωτοσέλιδα-ολοσέλιδα κτλ., την έκταση και τον χρόνο που δίνεται σε μια είδηση. Και ακόμα πιο σίγουρα δεν είναι ίδιας τάξεως, ίδιων προθέσεων, δεν είναι δηλαδή ίδια, πάντα σκόπιμη, συνειδητή, η υποβάθμιση, η παρασιώπηση κ.ο.κ. Όμως κυρίως την ασύνειδη καλούμαστε να τη σκεφτούμε, όσο πιο διεξοδικά γίνεται.

Κι επίσης να σκεφτούμε κάτι ακόμα, που ομολογώ μου ήρθε ξαφνικά, με αφήνει τελικά αμήχανο, και δυσκολεύομαι και να το εκφράσω. Στην περίπτωση του Σαρλί και έπειτα του Μπατακλάν κτλ. η συμπαράσταση εκφράστηκε με τη σημαία της χώρας όπου έγινε η σφαγή, τη γαλλική. Στην επίθεση στις Βρυξέλλες, το ίδιο, με τη σημαία της χώρας όπου έγινε η σφαγή, τη βελγική. Στην επίθεση τώρα στο Ορλάντο η συμπαράσταση δεν εκφράστηκε με τη σημαία της χώρας όπου έγινε η σφαγή, αλλά με τη σημαία της ομοφυλόφιλης κοινότητας: απ’ τη μια έπρεπε, σωστά, να τονιστεί ο ρατσιστικός-ομοφοβικός χαρακτήρας της επίθεσης, πολύ περισσότερο που από κάποιους αποσιωπάται ή υποβαθμίζεται ή και αμφισβητείται. Απ’ την άλλη όμως θα ’πρεπε, πιστεύω, να τονιστεί η καθολικότερη σημασία της. Πως η σφαγή είχε στόχο γενικότερα, και εδώ, την κοινωνία. Δηλαδή τα δικαιώματα.

Που όμως εδώ ειδικά, ας μη γελιόμαστε, αμφισβητούνται.

buzz it!

18/6/16

Για τους γκέι ούτε λουλούδια ούτε κεριά

(Εφημερίδα των συντακτών 17 Ιουν. 2016)


Καλά να «Είμαι Σαρλί», να «Είμαι Παρίσι», ή να «Είμαι Βέλγος» κτλ., αλλά έτσι και «Είμαι Ορλάντο», μπορεί, θου Κύριε, και να σημαίνει ότι ίσως «Είμαι γκέι»! Μπορεί και γι’ αυτό λοιπόν να μη φάνηκε ανάλογη κίνηση συμπαράστασης, μέχρι στιγμής τουλάχιστον.

Δευτέρα βράδυ γράφονται οι γραμμές αυτές, νωρίτερα απ’ ό,τι συνήθως, δεν ξέρω τι θα γραφτεί ή θα ειπωθεί στο μεταξύ, σημασία όμως έχουν, νομίζω, οι πρώτες αντιδράσεις –πρώτες, μα όχι και εν θερμώ, αφού έχει περάσει πάνω από 24ωρο από τη σφαγή στο Ορλάντο. Τη σφαγή με τους 49 νεκρούς, εάν, μακάρι, δεν υποκύψει και κανείς από τους 53 τραυματίες, «την πιο πολύνεκρη σφαγή στις ΗΠΑ από την 11η Σεπτεμβρίου», «το Μπατακλάν των ΗΠΑ», όπως χαρακτηρίστηκε.

Όμως δεν είδα (ή δεν υπήρξαν ή δεν τα είδα, δεν τα δείξαν δηλαδή, που έχει κι αυτό τη σημασία του) τα λιβάδια τα λουλούδια και τα κεριά και τα σημειώματα έξω απ’ τον τόπο της σφαγής, όπως π.χ. έξω από το Μπατακλάν και τα άλλα σημεία του περσινού μακελειού στο Παρίσι, ή ιδίως την Πλατεία Ρεπουμπλίκ: σκέφτηκα πως το pride pride, η περηφάνια περηφάνια, αλλά και η ντροπή, κακά τα ψέματα, ντροπή· κι αν όχι ντροπή ακριβώς, κάποια (εσωτερικευμένη; υποσυνείδητη έστω;) ενοχή, του άμεσα ή και έμμεσα θύματος ομοφοβικής επίθεσης, που μολονότι θύμα βιώνει κατά κάποιον τρόπο, βαθιά μέσα του, την επίθεση σαν μεταφυσική περίπου τιμωρία· και, αν τελικά ξεμάκρυνα πολύ, είναι κατά κανόνα η αμηχανία, του ίδιου του ομοφυλόφιλου αλλά και των οικείων του πια.

Ο θρήνος έτσι μένει βουβός πιο πολύ, όπως και η οργή, που μεγαλώνει ακόμα περισσότερο με την αίσθηση της αδυναμίας –απέναντι στη χλεύη, στην ομοφοβία γενικότερα, ρητή ή υπόρρητη.

Όσο για ρητή, μοναδική στάθηκε, όσο ξέρω, και μέχρι στιγμής, η περίπτωση τουρκικής εφημερίδας που είχε τίτλο σε άρθρο της: «Τους 50 έφτασαν οι νεκροί στο μπαρ όπου συχνάζουν διεστραμμένοι γκέι»: με άλλα λόγια: 50 λιγότεροι, ή: θεία δίκη, για 50 έστω, κ.ο.κ. Για υπόρρητη, αστείο και να γίνεται κουβέντα!

Περισσότερο ενδιαφέρον όμως έχει να ανιχνεύσουμε την αμηχανία, έστω, στον τρόπο που παρουσιάστηκε η σφαγή, ενδεικτικά σε τρία μεγάλα κανάλια, Άλφα, Αντένα και Μέγκα, στο βραδινό δελτίο ειδήσεων, την επομένη της σφαγής.

Έτσι κι αλλιώς, κυρίαρχο στοιχείο, το κλειδί που λείπει ακόμα, η ταυτότητα του δράστη, που είτε μοναχικός λύκος, «εσωτερικός τρομοκράτης», κατά την εκδοχή π.χ. κοτζάμ Ομπάμα, είτε μέλος του ISIS, βούτυρο στο ψωμί των όπου γης ισλαμοφοβικών, θρίαμβος του Τραμπ κτλ., και στις δύο περιπτώσεις δρα σαν τιμωρός ομοφυλοφίλων: μισούσε τους ομοφυλόφιλους, τους μαύρους και τους εβραίους, είχε εξοργιστεί όταν είδε δυο άντρες να φιλιούνται μπροστά στον τρίχρονο γιο του, λένε οι δικοί του, ανάμεσά τους και ο πατέρας του. Καθαρά ρατσιστικό-ομοφοβικό δηλαδή το έγκλημα, δηλωμένοι ομοφυλόφιλοι τα θύματα, με τι καρδιά να τους υπερασπιστεί κανείς…

Στα κανάλια λοιπόν, πρώτη είδηση, απολύτως εύλογα, η δολοφονία του 14χρονου από συνομήλικό του, δεύτερη το Ορλάντο –με εξαίρεση το Μέγκα, όπου ήταν τρίτη είδηση: δεύτερη, εξίσου εύλογα, προκειμένου για το Μέγκα, ήταν ο προπηλακισμός του Πολάκη στην Ιεράπετρα! Στα του Ορλάντο λοιπόν, και έχοντας κατά νου τα δελτία ειδήσεων έπειτα από τις επιθέσεις στο Παρίσι ή στις Βρυξέλλες, μαθαίνουμε αναλυτικά όσα διαδραματίστηκαν στο γκέι μπαρ, και έπειτα για το προφίλ του δράστη. Δόθηκε δηλαδή απλόχερα το αστυνομικό δελτίο· έλειψε οτιδήποτε μπορεί να χρωμάτιζε με συμπόνια, να δήλωνε συμπαράσταση, συμμετοχή.

Δεν μάθαμε λοιπόν για την αγρυπνία, Κυριακή βράδυ, στο ίδιο το Ορλάντο, τις μικρές έστω συγκεντρώσεις ή άλλες δράσεις σε άλλες χώρες, ένα χαλί λουλούδια κοντά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου στο Βερολίνο, τις μεσίστιες σημαίες στην Ουάσιγκτον κ.ά.· σε ένα μόνο κανάλι είδαμε τη γέφυρα του λιμανιού του Σίδνεϊ που φωταγωγήθηκε με τα χρώματα του ουράνιου τόξου (έμβλημα της ομοφυλόφιλης κοινότητας). Δεν υπήρξαν καν τα μηνύματα πλήθους πολιτικών ηγετών, με εξαίρεση του Ομπάμα, και σε κάποιο κανάλι το τουίτ του Τσίπρα: συρρικνώθηκε έτσι, και με αυτό τον τρόπο, η καθολικότερη σημασία του γεγονότος. Μόνο το Μέγκα είχε μηνύματα συμπαράστασης, από τον φανταχτερό κόσμο της σόουμπιζ και μόνο, κι έτσι παρέλασε ο συμπαθέστατος Ρίκι Μάρτιν, αλλά μ’ ένα περίπου ξέκωλο μπαλετάκι, και ό,τι άλλο εξτραβαγκάν και συνεπώς ενισχυτικό των πάσης φύσεως φοβικών (φυσικά και ομο-) ανακλαστικών του τηλεθεατή: ο Έλτον Τζον με τον σύζυγό του, η Λέιντι Γκάγκα, η Μαντόνα, η Σερ, ό,τι σε πιο φραμπαλά γίνεται δηλαδή, σαν τα φτερά και πούπουλα που εικονογραφούν (= στιγματίζουν) τον ομοφυλόφιλο στην τηλεόραση.

Καθησυχάζοντας τους υπόλοιπους για την (γενικότερη) ομαλότητά τους.

buzz it!

11/6/16

Κλεμμένες προτομές και ηθικός πανικός

(Εφημερίδα των συντακτών 11 Ιουν. 2016)


έρμη Μελίνα, δε σ' έκαναν από μπρούντζο...
Από το λεγόμενο «Πάρκο Ελλήνων Λογοτεχνών» του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων έκλεψαν τις προάλλες τις μπρούντζινες προτομές του Τερζάκη, του Θεοτοκά, του Μπαστιά, του Ουράνη και του Παντελή Χορν.

Δεν κλέβουν και τις άλλες, των τριών τραγικών, μου ’ρθε αυτόματα η ανόσια σκέψη, μαζί κυρίως με τα ψηλά μαρμάρινα βάθρα τους; Λέω γι’ αυτές που έστησε στα κουτουρού, κολλητά στα κάγκελα του Εθνικού Κήπου, επί της Αμαλίας, ο Άρχων Ατσαλάκωτος, μνημειώνοντας, όπως σε πλείστα όσα αγάλματα της εποχής του, την υπερχειλίζουσα μεγαλομανία του: «Επί δημαρχίας Δημ. Α. Αβραμοπούλου», με μεγαλύτερα κατά κανόνα γράμματα από του τιμωμένου, και στην μπροστινή μεριά του αγάλματος, ενώ το όνομα του τιμωμένου το ψάχνεις τις πιο πολλές φορές στο πλάι.

Είναι κάτι χρόνια που άνοιξε η αγορά αυτή, έχουν στηθεί επιχειρήσεις, έχουν συσταθεί ειδικές ομάδες, κλέβουν ό,τι λογής σιδερικό μπορεί να ταΐσει κάποιο παράνομο χυτήριο, ώς και τα πόμολα απ’ τις εξώπορτες και τα καντήλια απ’ τους τάφους στα νεκροταφεία, ναι, τα καντήλια απ’ τους τάφους, το μόνο, με το συμπάθιο, που με συγκινεί προσωπικά, η μάνα, ο πατέρας, ο αδερφός, η αδερφή, ο άντρας ή η γυναίκα, το παιδί κ.ο.κ., που θα φτάσουν στον τάφο του ανθρώπου τους και θα τον βρούνε κατά κάποιον τρόπο συλημένο.

Το παρατράβηξα, μπορεί. Μπορεί όμως κι από αντίδραση στον ηθικό πανικό που ξεσήκωσε η πρόσφατη κλοπή. Κι όχι επειδή δεν με πολυσυγκινούν, ομολογώ, εμένα οι εν λόγω πέντε, που σίγουρα κατέχουν μια θέση στην ιστορία των γραμμάτων μας, όσο με συγκινεί, αίφνης, το αναντίλεκτο μέγεθος του Ελύτη. Που είχε ωστόσο την ατυχία να μνημειωθεί σαν ένα τόσο δα κοντούτσικο ανθρωπάκι στην πλατεία της Δεξαμενής: από σπουδαίο οπωσδήποτε γλύπτη, τον Γιάννη Παππά, που σαν να ξέχασε εδώ τον βασικό κανόνα της τέχνης του, πως όταν κάνεις άγαλμα σε φυσικό μέγεθος, για να φαίνεται ακριβώς φυσικό, το κάνεις μεγαλύτερο (σε ποσοστό που ποικίλλει, ανάλογα με το μέρος όπου θα στηθεί το άγαλμα).[1]

Και τι θα έλεγα τότε, πώς θα ένιωθα, αν κάποια μέρα κλέβαν να πουλήσουν μπιρ παρά και τον Ελύτη «μου»;

Σίγουρα θα πονούσα, αλλά πιο σίγουρα ακόμα δεν θα συντονιζόμουν με τον ηθικό πανικό, που είπα, τον ολοφυρμό για την «κατάντια» μιας εποχής. Που στέκει απαθής μπροστά στην «απαξίωση της αστικής πολιτιστικής κουλτούρας», λέει, καθώς «όσο συμβολικό ρόλο έχει η προτομή ενός λογοτέχνη σε έναν δημόσιο χώρο, ανάλογο –ίσως και μεγαλύτερο– συμβολισμό έχει και η κλοπή της»!

Διαβάζω και δυσκολεύομαι να το πιστέψω! Διαβάζω δύο επιφυλλίδες στο ίδιο φύλλο μεγάλης εφημερίδας, στην ίδια σελίδα, τη μία κάτω απ’ την άλλη –συμπτωματικά, θα πείτε, κάτι όμως λέει η σύμπτωση αυτή, το θέμα που συνήγειρε δύο αρθρογράφους, ενταγμένο στην καταστροφολογία των ημερών, των ημερών του ΣΥΡΙΖΑ, ας μη γελιόμαστε:

Την καταστροφολογία που πιάνει και συνδέει τη «σφαγή», όπως τη χαρακτηρίζει, των πέντε πνευματικών ανδρών με την (κολοβωμένη, άρα παραποιημένη) «άποψη του υπουργού Παιδείας ότι η διδασκαλία των Αρχαίων είναι “παρά φύσιν”», με «τα συνεχή και επαναλαμβανόμενα ορθογραφικά και νοηματικά λάθη στις πρωθυπουργικές αναρτήσεις», κυρίως με την απόπειρα, λέει, «μιας υπό σύσταση νέας αυτοαποκαλούμενης ιντελιγκέντσιας [...] να φέρει τη διανόηση, ως έννοια, στα μέτρα της»! Οπότε, «σε αυτές τις συνθήκες, τι χρειάζεται στ’ αλήθεια ο Τερζάκης;»

Γιατί αυτό ήταν, όπως μας έχει πει απ’ την αρχή η αρθρογράφος (Πέπη Ραγκούση, Τα Νέα 4/6), το «μήνυμα» αυτών που έκλεψαν τις μπρούντζινες προτομές: «Εμείς αυτούς δεν τους χρειαζόμαστε, και καλά θα κάνετε να μην τους χρειάζεστε κι εσείς»!

Χρειαζόμαστε όμως κοινή λογική, αίσθηση αναλογιών, μέτρο, να πάρει η ευχή.

Και έναν νηφάλιο, ζυγισμένο λόγο, όπως είχε αποτυπωθεί δύο μέρες πριν από το νταμπλ των Νέων, στη δική μας εφημερίδα: Αντιγράφω, ξαναδιαβάστε, όσο περισσότερο μπορώ εδώ από την επιφυλλίδα της Μαριάννας Τζιαντζή:

 «Η ζωή συνεχίζεται. Μπορούμε να ζήσουμε και χωρίς τις προτομές, που έχουν κάτι κοινό με την ευτυχία ή την ελευθερία, καθώς αντιλαμβανόμαστε και εκτιμούμε την ύπαρξή τους μόνο αφού τις στερηθούμε. Μπορούμε να ζήσουμε ανάμεσα σε γυμνά βάθρα. Ιδίως τα τελευταία χρόνια είδαμε πολλά από όσα θεωρούσαμε ακλόνητα και αμετακίνητα να αποκαθηλώνονται βίαια, κοινοβουλευτικά και νόμιμα –και να μην επανέρχονται.

»Είδαμε εργατικές κατακτήσεις να εξαερώνονται, είδαμε να χάνονται δουλειές, εργοστάσια, κανάλια, εφημερίδες, ξενοδοχεία, υπερκαταστήματα, να εξαφανίζονται σαν τις πέντε ορειχάλκινες κεφαλές του “Πάρκου των Λογοτεχνών”. Στο ίδιο σημείο όπου, πριν από έξι χρόνια, κάποιος άστεγος έσφαξε έναν άλλο άστεγο με αφορμή ένα παγκάκι, μια καλή θέση ύπνου, ενώ οι προτομές θωρούσαν ακίνητες, ανήμπορες να εμποδίσουν το κακό. Περίπου όπως κάνουμε σήμερα κι εμείς».



[1] Από τα αποκαλυπτήρια, το 1997, όπου ήταν κοινό το σχόλιο για το «μπόι» του ποιητή, δεν έτυχε να ξαναπεράσω από τη Δεξαμενή. Κοιτάζω τώρα φωτογραφίες στο γκουγκλ, δεν ξέρω πόσο με γελάει η μνήμη μου, όμως δεν πρέπει να ήταν έτσι το άγαλμα: σαν να διπλασιάστηκε τώρα το βάθρο, που αποτελείται εμφανώς –και πρωτοφανώς, νομίζω– από δύο κομμάτια, όμως η εικόνα του κοντούτσικου ποιητή δεν αλλάζει ουσιαστικά.

buzz it!

5/6/16

«Κρύο αίμα» και άλλα ξενικά που ξενίζουν

(Εφημερίδα των συντακτών 4 Ιουν. 2016)


"Ο Ασίς κοιτούσε ψύχραιμα τη διαδικασία. [...] Με κρύο αίμα παρακολουθούσε τα πέναλτι..."







Ξεκρεμαστήκαν πάλι καριοφίλια, ξεθηκαρώθηκαν σπαθιά, «παίρνουν τ’ αρχαία, παίρνουν τα!» αντιβοούν οι ράχες, βγάζουνε, παναπεί, τα αρχαία ελληνικά απ’ το γυμνάσιο, ξανά στις πολεμίστρες οι γνωστοί-γνωστοί, ακούστηκαν ξανά τα πάντα όλα.

Λέω όμως να κρατήσω ακόμα, δεν παίρνω βέβαια και όρκο, λέω όμως να κρατήσω: άσε, μονάχοι τους εκτίθενται, νά, το πανελλήνιο σωματείο αναπληρωτών φιλολόγων αναπαράγει σε επιστολή διαμαρτυρίας όλα τα αντιεπιστημονικά στερεότυπα και τους λεγόμενους αστικούς μύθους, ακροδεξιάς βεβαίως καταγωγής, για τη γλώσσα με τη μαθηματική δομή, που είναι απαραίτητη για «την πληρέστερη γνώση της νέας ελληνικής» και «αποτελεί φραγμό στην ξενομανία και τα greeklish», και άλλα πολλά, περίτρανη απόδειξη ότι δεν πρέπει να διδάσκονται τ’ αρχαία στο σχολείο, σε πρώιμη ιδίως φάση: γιατί, σοβαρά, σοβαρότατα τώρα, το μάθημα των αρχαίων, η στάση μας γενικότερα απέναντι στους αρχαίους και τα αρχαία, δεν θα αποϊδεολογικοποιηθεί ποτέ.

Είπα να κρατηθώ όμως, για την ώρα. Ας ψυχραιμήσουμε λοιπόν, κρύο αίμα τώρα, κι ας πούμε κάτι άλλο. Το ρήμα «ψυχραιμώ», απροπό, δεν θυμάμαι σε ποιον τύπο ακριβώς, πάντως το είχα πρωτακούσει, πάνε χρόνια, δεκαετίες, από τον Μαρωνίτη, δάσκαλο σπουδαίο, και στην αρχή με ξένισε· δεν έτυχε να το χρησιμοποιήσω ποτέ ούτε και να το ξανακούσω ίσως, μου ήρθε τώρα, κοίταξα και στο ίντερνετ, τα ευρήματα δεν είναι και πολλά, το βρίσκω όμως χρήσιμο το ρήμα, εκφραστικό, πλάι βεβαίως στο δόκιμο, αναλυτικότερο: διατηρώ / ανακτώ την ψυχραιμία μου.

Και είπα και για «κρύο αίμα»: ήρθε και έδεσε καλά, πιστεύω, ένας ξενισμός (cold blood, cold-blooded), που διεκδικεί όλο και περισσότερο χώρο στη γλώσσα μας. Κι αυτός με ξένισε, αλλά κυρίως μου ξίνισε, όταν τον πρωτάκουσα, πρόσφατα πολύ αυτόν, χωρίς ακόμα να τον συνηθίσω, ομολογώ.

Όμως με κάτι τέτοιους ξενισμούς ήθελα ν’ ασχοληθώ σήμερα, με δάνεια που πάντα μας ξενίζουν στην αρχή, αλλά όταν (και αν) εντέλει ενσωματωθούν, πλουτίζουν αναντίρρητα τη γλώσσα, απ’ τους αρχαίους, εννοείται, χρόνους –κι όλες τις γλώσσες, πάλι εννοείται.

Ώστε «κρύο αίμα», αντί για ψύχραιμος ή ψυχραιμία· «το βλέπω να ’ρχεται», αντί προβλέπω· «τρέχω μια επιχείρηση», αντί διευθύνω…, και πλήθος άλλοι ξενισμοί, που, μολονότι στιγματίζονται, κερδίζουν έδαφος, χάρη ακριβώς στην παραστατικότητά τους, αλλά και στο ότι απλούστατα είναι στοιχεία καινούρια: και πάντα ένα καινούριο στοιχείο δίνει αυτομάτως στον χρήστη την αίσθηση μεγαλύτερης έντασης, αμεσότητας, παραστατικότητας κτλ., αποτελεσματικότητας δηλαδή, από ό,τι η δόκιμη, κοινόχρηστη, αλλά γι’ αυτό και πολυκαιρισμένη, έκφραση.

Το «κρύο αίμα» τώρα, όσο και αν μας ξενίζει, ξαναλέω, ή απλώς δεν μας αρέσει, είναι σίγουρα πολύ πιο διαφανές σε σχέση με τα ψύχραιμος και ψυχραιμία, άρα αμεσότερο, παραστατικότερο, εκφραστικότερο, στη φράση λόγου χάρη: «Με κρύο αίμα η διευθύντρια του ΔΝΤ δήλωσε ότι…», όπου η εικόνα της στυγνής διευθύντριας, την οποία θέλει να υποβάλει ο χρήστης, σαφώς και δεν θα μπορούσε να εκφραστεί με τον όρο ψυχραιμία.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα ακόμα:

– «Με κρύο αίμα παρακολουθούσε τα πέναλτι, και όταν ο Σκέμπρι το τέλειωσε… δεν άντεξε, ξέσπασε…»

– «Χαρακτήρα και… κρύο αίμα ο Κίλιαν Σέρινταν!» είναι ο τίτλος, και μέσα στην είδηση: «Δείχνει χαρακτήρα και κρύο αίμα. Τα περισσότερα πέναλτι ήταν σε καθοριστικά σημεία. Δείχνει ψυχραιμία, καθαρό μυαλό και ευστοχία»: μαζί δηλαδή η ψυχραιμία και ο αγγλισμός, σαν εκφραστικότερη εκδοχή της.

– «Με κρύο αίμα αντιμετωπίζει την υποβάθμιση το Βερολίνο», πάλι τίτλος· και μέσα: «Με ψυχραιμία αντέδρασαν Μέρκελ και Σόιμπλε».

– «Φωτοβολίδα... ξυστά απ’ το κεφάλι του Μαρινάκη! Κρύο αίμα ο ερυθρόλευκος... Αντέδρασε με παροιμιώδη ψυχραιμία και ήταν ήρεμος…»

Το «τρέχω μια επιχείρηση», μετάφραση βεβαίως του αγγλικού to run a business, είναι ένα άλλο ενδιαφέρον δάνειο, με πολλαπλό ενδιαφέρον: πρώτα καθώς προσδίδει, με την εικόνα του τρεξίματος, άλλη αμεσότητα στο τυπικό και σιδερωμένο διευθύνω, αναφερόμενο στις ευθύνες κτλ. που συνεπάγεται η διεύθυνση μιας επιχείρησης. Παράλληλα έχουμε τροπή του αμετάβατου ρ. τρέχω σε μεταβατικό, σύμφωνα με παμπάλαιη τάση της γλώσσας (ανεβαίνω τη σκάλα, κατεβαίνω το ποτάμι κτλ.), η οποία βρίσκει στη συγκεκριμένη περίπτωση πανίσχυρο σύμμαχο από τη γλώσσα των υπολογιστών, καθώς σήμερα ακόμα κι ένα μικρό παιδί «τρέχει ένα πρόγραμμα»!

Προφανώς και δεν κάνουμε καλλιστεία ξενισμών, προσπαθούμε όμως να παρακολουθήσουμε τη λογική που υποστηρίζει έναν ξενισμό, οδηγώντας ενδεχομένως στην αυριανή ενσωμάτωσή του στη γλώσσα· να παρακολουθήσουμε δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο προχωρεί, αλλάζει, και μάλιστα διευρύνει την εκφραστική της γκάμα, η γλώσσα, όλες οι γλώσσες, μέσα στους αιώνες. Κι έχει τεράστια σημασία η γνώση αυτή, καθοριστική για τη στάση μας απέναντι στη γλώσσα, απέναντι δηλαδή στην κοινωνία, στη γλωσσική κοινότητα, στον εαυτό μας.

buzz it!